Yaz aylarına girdiğimiz bugünlerde çocukları etkileyen yaz hastalıklarına ve yaz kazalarına karşı önlem alınmaz ise bu durum heyecan ve özlemle beklenen tatil günlerinin hastanelerde geçirilmesine ve lüzumsuz ekonomik kayıplara, zaman kayıplarına neden olacaktır.

       Çocuklarda yaz hastalıkları denince aklımıza gelen ilk hastalık grubu ishal, kusma ile belirti veren mide, bağırsak enfeksiyonlarıdır. İçme sularının ve yiyeceklerin yıkandığı suların temiz ve tescilli olması önemlidir. Açıkta satılan ve ambalajlı olmayan yiyecek ve içeceklerden uzak durmalıyız. Hijyen ortamlarda bulunmayan, sıcakta ve açıkta satılan dondurma ve diğer yiyecek, içecekler sakıncalıdır. Sırası gelmişken belirtelim: Dondurma, kalsiyum bakımından zengin olduğu için süt, yoğurt, peynir gibi faydalıdır. Temiz, ambalajlı dondurmanın yazın ve kışın çocuklar tarafından tüketilmesi yararlıdır.
         Gıda zehirlenmelerinde vücuttan toksinin (zehirin) atılması için oluşan kusma ve ishalin ilaç ile durdurulması sakıncalıdır. Vücuttan kusma ve ishalle kaybedilen maddelerin (su, tuz) ağızdan verilmesi ancak kusma nedeniyle bu maddeler ağızdan alınamıyor ise serumlarla damar yolundan verilmesi uygundur.
         Hepatit A hastalığı da ağız yolu ile virüsün yiyecek ve içeceklerle alınması sonucu oluşan önemli bir yaz hastalığıdır. Toplumda fark edilmeden sıklıkla ve sessizce geçirilir; iştahsızlık, karın ağrısı, halsizlik, mide bulantısı, göz aklarında ve vücutta sarılık, idrar koyulaşması belirtileri gösterebileceği gibi hiçbir belirti vermeden sessizce de geçirilebilir. Çok nadiren ağır ve öldürücü karaciğer hastalığı şeklinde seyreder, önlemleri mide, bağırsak hastalıklarındaki gibidir. Bebekler on sekizinci ve yirmi dördüncü aylarda yapılan Hepatit A aşısı ile önemli ölçüde korunur.
            Karın ağrısı, kanlı ve mukuslu dışkı ile görülen, su ve kirli yiyeceklerle geçen dizanteri ve benzeri bir grup hastalıkta ise önlem, kapalı su ve yiyeceklerin temiz olmasıdır. Tedavisi ise uygun antibiyotikler ve serumlarla yapılır.
           Güneş çarpması, yanıklar, suda boğulma yazın çocuklarda görebileceğimiz önemli hastalık ve olaylardır. Öncelikle şunu belirtelim ki çocuğu güneş çarpar, yanıklar oluşur, sulardan hastalık bulaşır ve boğulabilir düşüncesiyle güneşin, denizin ve kumun faydalarından uzaklaştırmak sakıncalıdır. Uygun bir şapka kullanımıyla günün belirli saatlerinde -saat on birden önce ve üçten sonra- denize girmesini sağlamak ve pahalı olmayan, uygun koruyucu kremler kullanmak çocuğun deniz ve güneşten faydalanması açısından önemlidir. Uygun ve temiz sularda çocuğun kontrollü bir şekilde denize girmesini  önemsiyoruz. Yanıklar ileri düzeyde değilse nemlendirici ve ağrı giderici kremler ile ve ağrı için parasetamol şurup (ağızdan) yeterlidir. Daha ileri düzeyde yanıklar için hastane tedavisi gereklidir.
        Çocuklarda yaz hastalıklarının önemli bir bölümü de düşme ve çarpma sonucu oluşan travmalardır. Paten, kaykay, bisiklet, motosiklet kullanılması esnasında gelişebilecek travmalar uygun kask, dirseklik, dizlikler ile dikkatli ve uygun hız yapılması durumunda olası kazaları önlemek için önemlidir. Olası kaza sonucu oluşan kırıklarda o bölgeyi atel ve buna benzer tahta, karton gibi bir madde ile sabitleyip hastaneye sevk etmek gereklidir. Travma sonucu kol ve bacaklardaki kanama, temiz bir bez veya tamponla üstüne basılarak durdurulmaya çalışılmalı, kol ve bacaklardaki kanama fazla ise kanamalı bölgenin biraz  üzerine bir turnike (kan akışını yavaşlatabilecek bir bezle) sarılmalı, kol ve bacaklar kalp hizasının üstünde tutulmalı ve yaralı, hastaneye gönderilmelidir. Bilinç kaybı, kafa ve genel vücut travması varsa acil tıbbi yardım çağrılmalıdır.
           Kene, arı, böcek, akrep ve yılan sokmaları yaz hastalıklarının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. İnsanların yaz tatili önlemleri ve bu tür haşerelerin bulunduğu bölgelerde yaşayan çocuklarda alınacak önlemler hayat kurtarıcı olacaktır. Ülkemizin önemli bir bölümünde böcek, arı, kene, akrep ve yılan sokmalarında deride kızarıklık, şişlik ve ağrının dışında ciddi bir durumla ve ölümle sonuçlanan vakalar yoktur ancak Kırım Kongo Kanamalı Ateşi denen hastalığın bulunduğu bölgedeki kene ısırıkları önlem alınmaz ise ölümle sonuçlanır. Kene ısırmalarında keneyi çıkarmaya uğraşmadan hemen hastaneye başvurulmalı. Yine bu bölgelerde giysilerin uygun olması etkin önlemlerdir.
           Sivrisineklerle etkin mücadele sonucu ülkemizde artık "sıtma" hastalığına rastlamıyoruz ancak alerjik öyküsü olan çocukların böcekler tarafından ısırılması ani ölümlere (anafilaksi sonucu) neden olabilir. Cibinlik ve sineklikler etkili önlemlerdir, spreyler ve elektrik prizlerine takılan etkili böcek öldürücüler ise sakıncalıdır. Böcek ısırmaları sonucu oluşan kızarıklık, şişlik ve ağrı uygun kremler ile giderilir. Ağızdan ağrı kesici ilaçlar faydalı olabilir.
          Akrep ve yılan ısırıklarında ısırma bölgesi emilerek dışarı tükürülür ve toksin vücuttan uzaklaştırılır. Isırık bölgesinin üzerine turnike konur; bulunursa akrep ve yılan, serumları uygulanmak için hastaneye sevk edilir.
           Yaz hastalıklarının önemli bir bölümü de uygun ve hijyenik olmayan havuzlardan bulaşır. Mantarlar, göz hastalıkları, kulak-burun- boğaz hastalıkları, özellikle orta kulak iltihabı sıkça olur; idrar yolları hastalıkları da bu nedenlerden kaynaklanan hastalıklardandır.  Gözlerde çapaklanma, yanma, kızarıklık, aşırı klorlamaya bağlı konjonktivitelerde uygun göz damlası ve pomatlar kullanılır. Uygun deniz gözlükleri bu hastalıkları önemli ölçüde önler. Lenslerle havuza girmek ise sakıncalıdır. Özellikle kız çocuklarında havuzlardan bulaşan ve idrar yolu enfeksiyonuna sebep olan mikroplar önemsenmeli, ıslak mayo ve şort hemen değiştirilmeli, havuz çıkışında hemen duş alınmalı ve kurulanmalıdır. Sık ve ağrılı idrar yapma, karın ağrısı ve kusma olursa idrar tetkiki ile hekime başvurulmalıdır.
                 Vücut ve özellikle ayak parmak aralarında oluşan mantar hastalığında havuza girerken uygun şahsi hijyen uygulanmalıdır. (Mantar önleyici alanda ayak temizliği yapılması, havuza girmeden önce ve sonra duş alınması gibi.)
                 Son yıllarda çocuklarda alerji hastalığı yüzde otuz gibi yüksek bir artış gösterdiğinden alerji problemi olan çocukların baharda ve yaz mevsiminin ilk aylarında ormanlık alanlarda ve piknik alanlarında polenlerle karşılaşmaları astım atakları, ciltte kaşıntı ve kızarıklık (ürtiker), burun tıkanıklığı, gözlerde kızarma, hapşırma nöbetlerine sebep olabilir. Bu çocuklar için alerji ilaçlarının bulundurularak acilen kullanılması hayat kurtarıcı olabilir. Örneğin; alerji sonucu acil gelişen (anafolaksi) durumunda EpiPen (Epinefrin) ilacının hazır enjektörü ile hemen doktor tarafından uygulanması çok önemli bir tedavi yöntemidir.
Şimdiden tüm çocuklarımıza sağlıklı, mutlu tatil diliyoruz.
 
Nisan 2023

Ay Okulları Sağlık Birimi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Osman AYATAÇ